Αντικείμενο της εργασίας αποτέλεσε η διερεύνηση των παραγόντων που συνετέλεσαν στη δημιουργία ενός αλλουβιακού ριπιδίου σε μία μικρών διαστάσεων ακτή («Πανταζή Άμμος») στο ΝΑ/κο Πήλιο.
Αυτή η προσχωματική γεωμορφή σε σχήμα βεντάλιας (=ριπίδιο) δημιουργήθηκε υπό την ισχυρή επίδραση της κακοκαιρίας Daniel στις αρχές Σεπτεμβρίου του 2023 και άλλαξε το σχήμα της ακτής.
Η παραλία Πανταζή πριν και μετά το φαινόμενο
Το ακραίο κλιματικό φαινόμενο «Daniel» έπληξε την Ελλάδα 4-7/9/2023. Η εξελικτική του πορεία καταγράφηκε από τον δορυφόρο Sentinel-3 (Εικόνες 3/9 – 8/9/2023 από https://apps.sentinel-hub.com/eo-browser/ )
Σε ότι έχει να κάνει με το ύψος των βροχοπτώσεων αναμφισβήτητα το Πήλιο επλήγη από τον Daniel με τη μεγαλύτερη σφοδρότητα από κάθε άλλο τόπο της Θεσσαλίας. Το μεγάλο ύψος βροχής, η ένταση και η διάρκεια (72 ώρες) ήταν πολλαπλάσια μεγάλα του κανονικού κλίματος για το μήνα Σεπτέμβριο. Στην ιστοσελίδα της η Γερμανική Μετεωρολογική Υπηρεσία - Deutscher Wetterdienst (DWD) (Selected Significant Events for the year: 2023 and the month: 09, last updated: 16 February 2024, https://www.dwd.de/EN/ourservices/rcccm/int/rcccm_int_sse.html) και βάση στοιχείων κυρίως από τις ιστοσελίδες www.emy.gr και www.meteo.gr αναφέρει …
… «Η υψηλότερη ημερήσια βροχόπτωση κατά τη διάρκεια αυτού του συμβάντος με 754 mm σε 21 ώρες μετρήθηκε στην κωμόπολη της Ζαγοράς στη χερσόνησο του Πηλίου στη Θεσσαλία, εκ των οποίων τα 528 mm έπεσαν μέσα σε 10 ώρες. Αυτή ήταν η υψηλότερη ημερήσια συνολική βροχόπτωση που έχει καταγραφεί ποτέ στην Ελλάδα και αντιστοιχούσε σε μια κανονική ετήσια συνολική βροχόπτωση (περίπου 750 mm) σε αυτό το μέρος.» … (η απόδοση στα Ελληνικά δική μας)
Χάρτης (των Σ. Ντάφη, Γ. Κύρου, Κ. Λαγουβάρδου) με τα 8 μεγαλύτερα ύψη βροχής σε χιλιοστά την Τρίτη 5/9/2023 από https://www.meteo.gr/article_view.cfm?entryID=2913 από όπου και τα στοιχεία της DWD.
Και συνεχίζει η ίδια πηγή:
… «Οι εκτιμήσεις φέρουν τη συνολική βροχόπτωση που σχετίζεται με την κακοκαιρία να έφτασε τα 1096 mm στη Ζαγορά. Η σημαντικότερη βροχόπτωση του όλου συμβάντος καταγράφηκε στη Μακρινίτσα Θεσσαλίας, όπου η συνολική βροχόπτωση έφτασε τα 1235 mm σε διάστημα 4 ημερών. Συνοπτικά, ο Daniel ήταν ίσως η πιο έντονη καταιγίδα που έχει δει η Ελλάδα από τότε που ξεκίνησε η συλλογή δεδομένων το 1930. Η ομάδα World Weather Attribution την κατέταξε ως γεγονός 1 σε 200+ χρόνια για την Ελλάδα.» …
… «Λόγω της ξηρασίας που σημειώθηκε στην κεντρική Ελλάδα πριν από αρκετούς μήνες, τα εδάφη στέγνωσαν. Αυτό εμπόδισε την κατείσδυση της βροχόπτωσης και αύξησε σημαντικά τη δυνατότητα για ζημιές.»
Πράγματι !!!
Πλημμύρες, κατολισθήσεις και τεράστιες μάζες φερτού υλικού προκάλεσαν ανθρώπινες απώλειες και καταστροφές σε ανθρώπινα καταλύματα, γεωργικές εκτάσεις, έργα υποδομής, εκτρεφόμενα ζώα, διακοπές ηλεκτρικού ρεύματος και τηλεπικοινωνιών.
Ακολουθούν «εικόνες» από τον τοπικό τύπο.
Το συνολικό οικονομικό κόστος των ζημιών είναι ανυπολόγιστο και μάλλον θα παραμείνει. Και τούτο διότι και αν ακόμα υπάρξουν εκτιμήσεις για τις ζημίες σε κτίρια, έργα υποδομής, ζωικό κεφάλαιο ή καλλιέργειες στο πλαίσιο επισκευής, αποκατάστασης ή αντικατάστασής τους, αυτές οι εκτιμήσεις θα αφορούν μόνο τις συγκεκριμένες ζημίες.
Πως όμως μπορούν να αποτιμηθούν με οικονομικούς όρους οι ανθρώπινες απώλειες ή οι ψυχολογικές επιπτώσεις στους κατοίκους των περιοχών που επλήγησαν;
Ο τεράστιος όγκος του γόνιμου εδάφους που καταστράφηκε είτε στους χώρους απόσπασης είτε στους χώρους απόθεσης (άγονα φερτά υλικά πάνω σε γόνιμο έδαφος) ίσως και να μην εκτιμηθεί ποτέ με ακρίβεια. Άλλωστε τεράστιες ποσότητες κατέληξαν στη θάλασσα.
Όμως και αν ποτέ γίνουν τέτοιες εκτιμήσεις, πως μπορούν να εκτιμηθούν με οικονομικούς όρους οι περιβαλλοντικές συνέπειες που αναμφίβολα θα ακολουθήσουν την καταστροφή του εδάφους;
Τα «αποτυπώματα» στην επιφάνεια της Γής που άφησε πίσω του ο «Daniel» καταγράφηκαν από τους δορυφόρους.
Ας δούμε κάποιες «εικόνες» ενδεικτικές των επιπτώσεων του πλημμυρικού φαινομένου στις περιοχές του Πηλίου.
… ήταν τέτοια η «μανία» του απορρέοντος νερού και των βραχωδών θραυσμάτων που μετέφερε με κύλιση και σύρση, ώστε να διαβρωθούν τα πρανή του χειμάρρου, να αποσπαστούν και να μετακινηθούν βράχοι τεραστίων διαστάσεων.
1.1 Η παραλία «Πανταζή Άμμος» στο ΝΑ/κο Πηλίο
Το μεγαλύτερο αλλουβιακό ριπίδιο που άφησε πίσω του ο «Daniel» είναι αυτό στην παραλία «Πανταζή Άμμος» του ΝΑ/κου Πηλίου.
Βρίσκεται στις Α/κες ακτές της χερσονήσου του Πηλίου …
… περίπου 2Km ΒΑ/κα του οικισμού Συκής…
… και περίπου 5Km ΑΝΑ/κα του Νεοχωρίου.
Βόρεια και Νότια οριοθετείται από δύο βραχώδη ακρωτήρια που απέχουν μεταξύ τους μόλις 725 m … και βρίσκονται εκεί για να μας θυμίζουν πως η παραλία προέκυψε ως αποτέλεσμα της κυματικής δράσης πάνω σε μία αρχικά βραχώδη ακτή (συνέπεια της γεωτεκτονικής εξέλιξης της ευρύτερης περιοχής).
Στην ακτή εκβάλουν ο χείμαρρος «Ρέμα Γκρανίτσα» … και ένας ανώνυμος χείμαρρος μήκους μόλις 700 m.
Οι παρατηρήσεις μας σε αεροφωτογραφίες έδειξαν πως η εναέρια ακτή διατηρούσε το σχήμα της σταθερό για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα (1945-2007)…… όμως από το 2009 και μετά άρχισε σταδιακά να αυξάνει το πλάτος του νότιου τομέα.
Η νέα κατάσταση έτεινε να παγιωθεί τα επόμενα χρόνια… ώσπου ήρθε ο “Daniel”.
Στον ένα χρόνο που ακολούθησε (2024), η κυματική δράση διευθέτησε εκ νέου τα ιζήματα και προσέδωσε νέο σχήμα και θέση στην ακτογραμμή (shoreline).
Προέλευση των προηγούμενων εικόνων:
Η αεροφωτογραφία 1945 προέρχεται από τη Γ.Υ.Σ. και την λάβαμε από το «Κτηματολόγιο» (Θέαση) http://maps.gov.gr/gis/map/
Οι εικόνες 1984-2011 είναι από τον Landsat 4-5 TM και εδώ μέσω Sentinel Hub EO Browser.
Οι εικόνες 2013-24 από Google Earth.
Ως «γραμμή σύγκρισης» χρησιμοποιήσαμε την ακτογραμμή του 2007. Είναι ίδια με αυτή του «Δασικού Χάρτη» (ανάρτηση 2021). https://gis.ktimanet.gr/gis/forestsuspension
Πρέπει να σημειώσουμε πως το σχήμα και η θέση της ακτογραμμής μιας παραλίας (γεωτεκτονικά σταθερής για μεγάλο διάστημα) εξαρτώνται από την κυματική δράση και τον όγκο των ιζημάτων που φέρει και αποθέτει στην ακτή κάποιος ποταμός.
Τα κύματα που φθάνουν στα «ρηχά» καθώς πλησιάζουν την ακτογραμμή αποσπούν και συμπαρασύρουν ιζήματα από τον πυθμένα της υποθαλάσσιας ακτής με τάση να τα αποθέσουν στην εναέρια ακτή.
Τα κύματα μετά τη θραύση τους επί της ξηράς αρχίζουν να κινούνται προς τα πίσω αποσπώντας και παρασύροντας ιζήματα από την ξηρά με τάση να τα αποθέσουν στον πυθμένα της υποθαλάσσιας ακτής.
Όταν τα κύματα πλησιάζουν την ακτή υπό γωνία δημιουργούνται παράκτια ρεύματα που χαρακτηρίζονται ως «επιμήκη». Αυτά έχουν την τάση να μεταφέρουν τα διαταραγμένα από τον κυματισμό ιζήματα παράλληλα προς την ακτογραμμή. Μόλις συναντήσουν ένα εμπόδιο φυσικό (π.χ. ακρωτήριο) ή τεχνητό (π.χ. προβλήτα) κάθετα προς την κατεύθυνσή τους αναγκάζονται να αποθέσουν τα ιζήματα που μεταφέρουν στην πλευρά που συνάντησαν το εμπόδιο.
Όταν ο όγκος των ιζημάτων που φθάνουν στην ακτή από την ξηρά μέσω ποταμών και από τη θάλασσα μέσω του κυματισμού είναι ίσος με τον όγκο των ιζημάτων που απομακρύνονται με τα κύματα και τα επιμήκη ρεύματα, η παραλία διατηρεί σταθερό σχήμα για όσο διάστημα το ισοζύγιο παραμένει σταθερό.
Στο διάστημα αυτό η ακτογραμμή κυμαίνεται μεταξύ των ορίων του μεγίστου και ελαχίστου ύψους των κυμάτων και των ορίων της παλίρροιας.
Αν κάποιος παράγων μειώσει τα ιζήματα από την ξηρά (π.χ. κατασκευή φράγματος στον ποταμό) η κυματική δράση διαβρώνει την παραλία και η ακτογραμμή μετατοπίζεται προς την ξηρά.
Αντίστροφα αν κάποιος ή κάποιοι παράγοντες αυξήσουν τον όγκο των ιζημάτων από την ξηρά προς την ακτή (π.χ. αύξηση απορροής με συνέπεια την ένταση της διάβρωσης, λόγω πυρκαγιών, εκχερσώσεων, συχνών πλημμυρών κ.λπ.) η παραλία διευρύνεται και η ακτογραμμή μετατοπίζεται προς τη θάλασσα.
Με βάση τα παραπάνω τίθεται το ερώτημα:
Με ποιο τρόπο άλλαξε η «γεωμετρία» της παραλίας;
Και αμέσως έχουμε το επόμενο ερώτημα:
Μπορούν να μας δώσουν απαντήσεις οι δορυφορικές εικόνες;
Αν στις δορυφορικές εικόνες παρατηρήσουμε διαχρονικά την κοίτη του Ρέματος Γκρανίτσα, διαπιστώνουμε πως:
μετά το 2008 υπήρξε σταδιακή αύξηση των χερσαίων αποθέσεων στα 400 τελευταία μέτρα και ως την εκβολή του… τόσο εντός της κοίτης του χειμάρρου όσο και επί της ακτής.
Φαίνεται λοιπόν πως πριν το 2008 υπήρχε σταθερό ισοζύγιο μεταξύ των ιζημάτων που έφθαναν στην ακτή (από την ξηρά μέσω του χειμάρρου και τη θάλασσα μέσω του κυματισμού) και αυτών που απομακρύνονταν με τα κύματα και έτσι η παραλία διατηρούσε σταθερό σχήμα για πολλά χρόνια.
Μετά το 2008 αυξήθηκε ο όγκος των ιζημάτων που έφθαναν στην ακτή από την ξηρά. Ένα μέρος αυτών απομακρύνονταν προς την ανοικτή θάλασσα…
… όμως τα κύματα που κατευθύνονταν προς την ακτή από τα ΒΑ/κα, καθώς την προσέγγιζαν υπό οξεία γωνία, μετέφεραν ιζήματα κατά μήκος της παραλίας προς το Νότο.
Ταυτόχρονα δημιουργούσαν ένα επίμηκες παράκτιο ρεύμα με κατεύθυνση από το Βορρά προς το Νότο, το οποίο επίσης μετέφερε ιζήματα κατά μήκος της παραλίας και προς την ίδια κατεύθυνση.
Η συνεργατική δράση πλάγιου κυματισμού και επιμήκους παράκτιου ρεύματος είχε ως αποτέλεσμα τη μεταφορά μεγάλης ποσότητας ιζημάτων προς το νότιο τομέα της ακτής. Εκεί τα ιζήματα αναγκάζονταν να αποτεθούν καθώς η παραπέρα μετατόπισή τους εμποδίζονταν από τον φραγμό του ακρωτηρίου και συνέβαλαν στη διαπλάτυνση της παραλίας.
Σημειώνουμε πως στις περιγραφές μας δεν λάβαμε υπόψη την απόσπαση μεταφορά και απόθεση λεπτόκοκκου υλικού υπό την άμεση επίδραση των ανέμων.
Από το 2008 και μετά αρχίζουν να γίνονται αισθητές στις δορυφορικές εικόνες χερσαίες αποθέσεις ιζημάτων.
Μεταβολές στην ακτογραμμή γίνονται πιο αισθητές από 2010-11 που φθάνουν ως το 2013.
Ο «μηχανισμός» που μόλις περιγράψαμε και θεωρήσαμε πως οδήγησε στη διαπλάτυνση της παραλίας, βασίζεται σε ανεμογενή θαλάσσια κύματα και προϋποθέτει την επικράτηση ανέμων του ΒΑ/κου τομέα
https://www.meteoblue.com/el/καιρός/historyclimate/climatemodelled/39.296N23.277E
Με βάση το ροδόγραμμα συχνότητας και ταχύτητας των ανέμων για την περιοχή μελέτης φαίνεται καθαρά πως αυτή η προϋπόθεση πληρείται.
Συμπερασματικά:
Μετά το 2007 στη λεκάνη απορροής του Ρέματος Γκρανίτσα πυροδοτήθηκε το φαινόμενο της επιταχυνόμενης διάβρωσης και είχε ως συνέπεια την εποικοδόμηση του νότιου τομέα της ακτής.
Μετά το 2013 και ως την έλευση του “Daniel” (4-7/9/23) ο όγκος του φερτού υλικού από τον χείμαρρο προς την ακτή (στερεοπαροχή) σταθεροποιήθηκε και έτσι παγιώθηκε ένα νέο ισοζύγιο ανταλλαγής ιζημάτων. Αυτό με τη σειρά του οδήγησε σε σταθεροποίηση της ακτογραμμής στη νέα της θέση.
Όλα τα παραπάνω γεννούν σειρά νέων ερωτημάτων:
- Ποια μεταβολή εντός της λεκάνης απορροής πυροδότησε το φαινόμενο της επιταχυνόμενης διάβρωσης;
- Ποιος παράγων και πότε διέκοψε την επιτάχυνση της διάβρωσης;
- Όποια μεταβολή και αν συνέβη, συνέβαλε από κοινού με τον “Daniel” στη δημιουργία του αλλουβιακού ριπιδίου;
- Ποιες οι γεωλογικές, γεωμορφολογικές και κλιματικές συνθήκες της λεκάνης απορροής;
- Ποιο το υδρολογικό ισοζύγιο της λεκάνης απορροής;
- Ποιο το καθεστώς διάβρωσης της λεκάνης και ποια η στερεοπαροχή του χειμάρρου ως το 2007;
- Ποιος ο όγκος του φερτού υλικού που διαμόρφωσε το αλλουβιακό ριπίδιο;
Σε όσα ακολουθούν δίδονται οι απαντήσεις σε όλα τα παραπάνω ερωτήματα (και όχι μόνο σ’ αυτά) και παρατίθενται αναλυτικά οι μέθοδοι με τις οποίες καταλήξαμε σε κάθε απάντηση.
Αρχικά θα πρέπει να γνωρίσουμε καλύτερα τα βασικά χαρακτηριστικά της λεκάνη απορροής του «Ρέματος Γκρανίτσα».
